Dưới khung trời bao la, trong vòng tay rộng mở của xóm làng và những dải núi trải dài, từng khóm bông hoa cỏ lau đang dần mọc cao lên, hé nở những nụ hoa tắng tinh khôi và tuyệt đẹp hệt như bông hoa tuyết. Hẳn rằng có nhiều người cũng yêu hoa lau bởi vẻ đẹp của nó không hề đơn điệu. Khi là những bông hoa uốn cong với những cụm bông mềm mại như mây bồng bềnh, tinh khiết trắng; khi nở bung ấm áp trong nắng vàng; khi thì lả lơi bay theo gió để bao người qua rồi vẫn không khỏi ngẩn ngơ dừng chân ngắm nhìn và tranh thủ ghi hình. Vào mùa này, những cung đường tại vùng quê tôi như được tô điểm tươi đẹp thêm bởi những vạt hoa lau nở trắng bên lề đường. Thời điểm hoa lau đẹp nhất là vào lúc sáng sớm. Khi vừa nở, hoa có màu trắng sau thời gian sẽ ngả sang màu vàng. Buổi chiều, hoa lau được ánh nắng chiếu vào hoà quyện với nhau tạo nét đẹp vẻ hoang sơ nhưng lại có sức níu giữ lạ kì như một bức tranh vừa sống động vừa yên bình.
Hình dáng cây lau càng về già càng cứng cáp chứ không còn sự dẻo dai như khi mới trổ bông. Hoa lau có ý nghĩa tượng trưng cho sức mạnh tiềm ẩn để thực hiện những điều mong ước lớn lao. Cũng như nhiều loại cây cỏ dại khác, vòng đời của lau nở hoa rộ vào mùa khô, hết mùa thì gió bứt cuốn hoa bay đi gieo hạt xuống. Vào mùa mưa, hạt cỏ lau lại nảy mầm sinh sôi lớn lên thành một vòng đời khác cứ thế tiếp diễn. Mỗi cây cỏ lau có vòng đời rất ngắn nhưng lại vô cùng rực rỡ. Khi cây cỏ lau đã hoàn thành sứ mệnh bung những đoá hoa đẹp nhất, sẽ héo đi ở chính nơi chúng được sinh ra; và cứ như vậy hết lớp này đến lớp khác, tháng này qua tháng khác, năm này qua năm nọ hoa lau sinh tồn và tô điểm cho vùng đất nơi hoa nở.
Hoa lau thường xuất hiện vào thời điểm cuối thu, đầu đông đặc biệt là những ngày sau mưa bão. Nó giống như một loài hoa báo đông - chỉ rộ lên lúc gió mùa len lỏi tràn về. Cỏ lau không chỉ mang lại vẻ đẹp bình dị mà loài cỏ này còn mang theo tri thức dân gian. Nó đồng hành cùng đời sống của con người từ bao đời nay, nhẫn nại trút từ thân mình ra được màu hoa ấy, chỉ để làm một công việc mà theo kinh nghiệm dân gian là báo hiệu mùa mưa bão trong năm đã kết thúc! Và những cây cỏ lau, tự thân khi ra hoa là đã mang đến cho con người thông điệp của sự bình yên, cứ lặng lẽ như vậy để con người tự cảm nhận - Đúng như nhà văn Nguyễn Ngọc Tư đã từng nói: “Bông lau, sậy đẹp nhất là lúc đang tàn, đang phai. Dường như có vài thứ giống vậy, như mùa thu, pháo hoa, giao thừa, tiếng chuông chùa … lúc đẹp là lúc mất. Chẳng hiểu đẹp để mất hay vì biết sẽ mất nên đẹp”.
Trong văn hoá dân gian, hoa cỏ lau thường gắn với các câu chuyện về tình yêu, sự chia ly và tái ngộ, phản ánh sự mong manh của phận người. Những bông lau mộc mạc, mang dáng vẻ của đồng nội, mong manh trước gió. Tuy chỉ là loài cỏ dại nhưng hoa cỏ lau lại mang trong mình sức sống mãnh liệt và có vẻ đẹp riêng cuốn hút đến lạ kì, đem đến cảm giác thư thái như tách biệt khỏi nhịp sống ồn ào của phố thị.
Hoa lau cũng là nguồn cảm hứng tuyệt vời cho sự sáng tạo của văn học nghệ thuật bởi hình ảnh của lau đã mang đến những cảm xúc chạm đến trái tim cho biết bao người thi sĩ, nhạc sĩ sáng tác nên nhiều ca khúc, bài thơ, bài văn về hoa cỏ lau làm lay động lòng người. Tôi nhớ hồi đang học THPT, trong một tiết Văn, thầy chủ nhiệm đã gọi tôi đọc bài văn trong SGK có nói về “miền lau trắng” nơi núi rừng của đoàn quân Tây Tiến năm xưa: “Người đi Châu Mộc chiều sương ấy/Có thấy hồn lau nẻo bến bờ” (Tây Tiến - Quang Dũng) và đã từng yêu những hồn lau hiu hắt, cô đơn “nẻo bến bờ” trong câu thơ bởi sự hình dung rõ nét đến tận bây giờ về chặng đường hành quân trập trùng đèo dốc của đoàn quân đi qua miền Tây. Rồi “Những bông lau vướng vít tự bao giờ/Một màu hoa sáng loáng cả mùa khô” (Lau - Nguyễn Khoa Điềm”) và trong bài thơ Tiếng Việt của Lưu Quang Vũ có đoạn “Tiếng kéo gỗ nhọc nhằn trên bãi nắng/ Tiếng gọi đò sông vắng bến lau khuya” gợi lên khung cảnh lao động, sinh hoạt đời thường và nỗi niềm tha hương của những người con xa xứ… còn rất nhiều nữa những tác phẩm văn học có đề tài về hoa cỏ lau.
Cây lau thường mọc trên sườn núi, sườn đồi khác với cây sậy ở vùng bờ bãi. Tôi từng đọc được một số tài liệu về các loài cỏ dại thì biết rằng, có nhiều loại lau khác nhau. Có loại lau mọc thành rừng trùng điệp thân nhỏ, lá rậm khi nở sẽ xoè ra những bông lau màu trắng hơi xám; có loại cỏ lau đỏ (hay còn gọi là cỏ đuôi chồn) mọc tự nhiên thành cụm và ưa thích ánh nắng. Bông cỏ lau nâu pha tím, mềm mượt, ngọn cỏ cong lên giống như đuôi của chú chồn nên mới có tên gọi mộc mạc là vậy. Còn ở vùng quê tôi, có thứ lau mọc thành bụi thân cao hơn đầu người, trổ hoa dài bung nở trắng muốt đong đưa theo gió. Thứ gió heo may lướt qua mặt ao hồ mang theo không khí lạnh se sắt; từng cụm hoa lau trắng gợi vẻ đẹp tinh khôi như người thiếu nữ nhưng lại toát lên dáng vẻ đầy kiêu hãnh; chúng kết thành mảng lớn nghiêng mình như muốn nương tựa vào nhau trong gió cuối thu, âm thầm tô điểm cho không gian quanh vùng.
Những nơi cỏ lau mọc nhiều, cứ độ heo may bông lau bắt đầu bung nở thì hoa thường được người dân lấy về làm chổi quét nhà, thân và lá có thể dùng làm vật liệu lợp mái nhà. Với người dân miền núi, họ thường dùng hoa lau làm nệm, làm gối; những chiếc gối và đệm được làm bằng hoa lau thì còn gì bằng: vừa nhẹ vừa êm ái mà lại còn rất lành. Cỏ lau cũng đã gắn liền với tuổi thơ tôi thật gần gũi quen thuộc. Hồi còn bé, chỉ học ngày một buổi, các buổi chiều tôi thường được bố mẹ cho ra cánh đồng chơi với các bạn trong làng. Chúng tôi đi tìm nhặt những bông hoa, phù môi ra thổi cho nó bay bay theo gió và còn bẻ ngọn cỏ lau làm trò chơi, chạy nhảy hò hét vang cánh đồng. Bọn con gái thì dùng thân giữa của cây lau, đo thành từng bó thêm quả bưởi non hoặc quả cà để tung lên chơi trò đánh chuyền vô cùng thú vị. Chơi chán, cả bọn mệt nhoài nằm sóng soài trên nệm cỏ êm, dưới những vòm cỏ lau trắng xoá tuyệt đẹp. Đứa nào đứa nấy lim dim mắt, mơ màng ngắm những đám mây trắng bồng bềnh nằm gối đầu vào nhau với đủ các loại hình thù kì lạ trên bầu trời xanh cao rộng …
Tôi đã được chứng kiến bao sắc trắng hoa lau từ thời ấu thơ, ngắm mê mải dọc những cung đường đồi núi hoặc dọc những nẻo đường đời, bâng khuâng nhớ về một ánh mắt đã không còn xanh trong vắt của tuổi thanh xuân, một màu tóc đã nhuốm muối tiêu. Có lẽ nơi sinh ra rồi gắn bó cả tuổi thơ êm đềm với miền quê nên loài hoa này với tôi đã là một phần kí ức chìm lắng theo thời gian nhưng không thể nào phai nhạt được. Mỗi lần về quê thăm mẹ, được chứng kiến vẻ đẹp của hoa lau, tôi chợt nhận ra không nơi chốn nào, hình ảnh những bông lau quê nhà lại khiến mình nhiều cảm xúc đến thế. Cái cảm giác thân thương, quen thuộc khi vừa đi vừa chạm vào trong đáy mắt, được ngắm những vạt lau ven đường một màu mênh mang như mây trắng, như sương thu ấy cộng thêm bao kỉ niệm tuổi thơ nhiều thi vị đã ngấm dần và gieo vào tâm hồn tôi một thứ tình yêu khó tả với thiên nhiên, cây cỏ. Dù là nắng nóng hay mùa đông lạnh giá, cỏ lau tưởng chừng mong manh nhưng vẫn bám víu, đùm bọc lấy nhau thành rừng thành vạt, lau vươn mình sống kiêu hãnh như để gìn giữ hình ảnh quê hương hồn hậu và thanh bình. Cỏ lau có tình yêu chung thuỷ với thung lũng, triền sông, ven đường, sườn núi hoặc trên vách đá cheo leo hay bên đồng ruộng ao hồ … Bất cứ ở môi trường nào, dù khô cằn sỏi đá lô nhô hay đất đai màu mỡ, dù nơi sình lầy nước đọng hay bên đường bụi bặm thì loài hoa ấy vẫn cứ khoe sắc để vươn lên, đùm bọc nhau mà sinh sôi nảy nở một cách mãnh liệt; cũng như hình ảnh của người dân nơi miền quê tôi vậy - luôn quyết tâm vượt khó vươn lên để sinh sống trên mảnh đất do cha ông để lại, dẫu có trải qua bao khó khăn khổ cực.
Đôi khi, trên đường đời mưu sinh đầy tấp nập, có những chiều như buổi chiều nay, trong tôi chợt mong mỏi vô cùng, thêm một lần nữa thôi trở về thời thơ bé, để được sống hồn nhiên vô tư như những ngọn cỏ lau nơi miền quê thanh bình và yêu dấu! …
